«Татарлар төшенчәсе сыйфат, элита билгесе иде», ди политолог Руслан Айсин

“Яңа Гасыр”  телеканалында «Татарлар» программасы чыгарылышы татарларның башка халыклар өчен әһәмиятенә багышланган иде.

Тарихчы, этнолог Дамир Исхаков билгеләп үткәнчә, кытайлар монголларны татарлар дип атаган. «Мондый күренеш татарлар уйнаган роль аркасында барлыкка килде. Мәсәлән, казакларны һәм үзбәкләрне татар дип атамыйлар бит.  Казакъларның Чагатай олысы авылыннан килгән төркеме бар, шуңа күрә казахларны татарлар дип атамыйлар. Кипчак компоненты бездә әлегә кадәр бәяләнмәгән. Ул һәрвакыт читтә калды”, – дип саный ул. Дамир Исхаков сүзләренә караганда, Монголиядә тарих буенча хезмәттә татарларның монгол кабиләләре дип атаучы авторлар очрашкан. «Монгол татарлары ” дигән төшенчә артында нәрсә торуы турында бик азлар гына уйлана. Башта татар кабиләләре Урта Азия кавемнәре белән бәйле булган. Татарлар аерым урын алып тора. Ул вакытта оешкан Кимәк каганаты элитасы Татарстаннан тора. Җүчи олысы татарлар кипчәкләр аша кергән”, – ди тарихчы.

“Кавказ төркиләре дә үзләрен татар дип атадылар, чөнки бу сүз сыйфат билгесе, „Дәүләт“дигән мәгънәгә ия булган. Бу безне сәяси, менталь рәвештә дә берләштерде. Чыннан да, Татарларның этногенезы катлаулы, шул ук вакытта үз-үзеңне билгеләү татарлар ягына иде. Аларның мәдәни һәм цивилизацион йогынтысы шулкадәр көчле булды ки, башка халыклар да үзләрен татарлар дип атадылар», — дип сөйләде Айсин.

Аның сүзләренә караганда, Монгол татарлары турында сөйләгәндә, Алтын Урда формалаштырганда Монгол элитасының аз санлы булуын, ә төп халык кипчак татарларыннан торуын аңларга кирәк.

«Мин күп уйладым: ни өчен әзербайҗанлыларны Кавказ татарлары дип атадылар. Җирле халык арасында кипчак та бар, димәк, бирегә кипчак та кергән», – дип аңлатты Дамир Исхаков.

Галим билгеләп үткәнчә, карачай-балкар теленең татар теленә якын булуы аның тарихы башында шулай ук кипчак теле ятуы белән аңлатыла. «Алтайда яшәүче татарлар да шул ук хәл белән бәйле. Безнең бик катлаулы этногенез», – дип тәмамлады ул.

Дамир Исхаков «татарлар» исеме башка халыкларда да телгә алына, дип сөйләде. “Әзербайҗан татарлары, Кавказ татарлары, тау татарлары бар. Алтайлыларны, хакасларны да татарлар дип атыйлар”, – дип өстәде галим.

Чыганак